As letras galegas

O Día das Letras Galegas é un día de exaltación da lingua de Galicia a través da súa manifestación literaria. Comezou a celebrarse o 17 de maio do 1963, coincidindo co centenario da primeira edición de Cantares gallegos, de Rosalía de Castro.


O 20 de marzo de 1963, tres membros da Real Academia Galega (Manuel Gómez Román, Xesús Ferro Couselo e Francisco Fernández del Riego) presentaron nesta institución a proposta de celebrar o 17 de maio para recoller o "latexo material da actividade intelectual galega". Estimaban que o poemario de Rosalía era a primeira obra mestra da literatura galega contemporánea, é dicir, considerábana a primeira obra do Rexurdimento. Realmente, descoñécese a data real de publicación do libro, pero tomouse ese día pola dedicatoria autógrafa de Rosalía de Castro á tamén poetisa Cecilia Böhl de Faber (Fernán Caballero).

 
Para conmemorar o primeiro Día das letras galegas (DLG) publicouse unha edición crítica de Cantares gallegos, realizada por Fermín Bouza Brey. A festividade tivo un alcance e unha significación extraordinarios, e foi moi ben acollida non só a nivel literario senón tamén nos ambientes populares. Dende aquela dedícaselle o día de cada ano a unha figura significativa da literatura galega, coa única condición de que no ano da súa conmemoración teña pasado un mínimo de dez dende a data de falecemento da persoa homenaxeada.

Oficialmente, trátase dun día de carácter festivo en toda Galicia desde 1991.

¿Que é Galicia?

Moitas persoas fóra de Galicia ven aos galegos como xente ignorante e pueblerina, o certo é que se equivocan. Para nós, Galicia é a nosa casa, hai moitas persoas que queren irse de aqui xa que creen que hai lugares mellores onde vivir, que a vida é mellor noutras partes, ou que estando aqui se estan perdendo moitas cousas do mundo e se equivocan, en Galicia podemos disfrutar de cousas que non encontraras noutro lugar, as suas praias, os seus paisaxes, a gastronomia, as súas xentes.

E eu aínda que moitas veces me gustaria irme a outro lado sei que querría volver e que votaria en falta este lugar, e cada día estou máis segura de que Galicia é o lugar onde me gustaría vivir sempre, non só porque aquí está toda a miña familia e os meus recordos, se non porque creo que non hai un lugar máis bonito e mellor para vivir.


Hai moitos tópicos acerca dos galegos, dos gallegos se di que son persoas indecisas, que nunca se sabe si suben o si bajan, e que siempre responden cunha pregunta o un depende.

Unha das metáforas coas que se suele describir aos galegos e a da escalera. O «nunca se sabe si suben o si bajan» é universal, aunque moitos non estén dacordo con esta faceta da personalidade galaica.

  O sentido do humor propio desta terra ten un nome e é o de retranca. Unha mezcla de sarcasmo e ironía sana que sus habitantes dominan a perfección e que pode acabar coa paciencia de máis de un.

 Pese a ser un dos pobos máis hospitalarios, aos gallegos tamén se lles conoce por ser persoas desconfiadas que tardan tempo en ofrecerse aos demáis. Cando o fan, dicen os tópicos, has ganado un amigo para toda a vida.

Dentro de 30 anos

Non se pode saber o que vai pasar dentro de 30 anos pero Galicia, como o resto do mundo, non se parecerá ao que coñecemos ahora, e hai moitas preguntas que nos plantexamos sobre o futuro ¿Como será a nosa vida? ¿Como nos desprazaremos? ¿Serán as cousas como as imaxinamos ahora?

Pero iso nunca se sabe, ao protagonista de 'Back to the Future' lle habría bastado con poner un pé fora de su flamante DeLorean para comprobar que o futuro non está sendo demasiado similar ao mostrado no segundo episodio da saga.

O que si espero é que Galicia no ano 2046 teña o recoñecemento que realmente se merece, e que nos, os galegos, aprendamos a apreciala xa que é unha terra máxica e ten cousas que non poderiamos encontrar en ningún lugar do mundo.

 


Dentro de 30 anos ademáis o mundo habrá avanzado aún mais coa tecnoloxía, nos desprazaremos moito máis rápido, existiran robots que nos fagan a vida máis fácil, se habrá atopado a cura para moitas enfermidades, e a nosa vida será máis comoda, espero que no futuro se tome conciencia e as persoas coiden do paisaxe galego que temos xa que o que non me gustaria seria que por culpa dos avances tecnoloxicos perdamos o paisaxe e a natureza de Galicia, se avanzamos tamén ten que ser para coidar do que temos.

Descuartizador de Betanzos

Con cen anos de cárcere ás suas espaldas (50 e 48 por cabeza) foron condeados os autores materiales dun crimen que removeu á cidadanía galega en septembro de 2008. O caso foi bautizado pola prensa como o do «descuartizador de Betanzos», precisamente porque a parella condeada asasinó e desmembrou a sangre fría a dous amigos por un malentendido coa  propiedade dunha furgoneta. A noticia do hallazgo dos dous cadáveres nun monte de Ferrol conmocionou aos veciños desta localidade coruñesa, que durante días asistiron ao goteo de detalles sobre o sanguinolento crimen que os acusados ofreceron tras recoñecer que o fixeron para conseguir diñeiro para   drogas.

Prado Riveiro relatou con toda frialdad ao xuez cómo sucederon os feitos. Primeiro chegou ao piso das víctimas, cercano á casa onde él vivía coa sua muller. As duas parellas residían en Betanzos, La Coruña, e se veían con frecuencia. O criminal mantivo unha forte discusión coas víctimas porque lles había vendido un auto usado en 4.000 euros.

O novio da chica arxentina, José Gómez Rodríguez, lle había adelantado 500 euros. Pero o coche non andaba ben e, ademáis, Prado Riveiro non había feito o trámite para transferir o vehículo.
A parella lle recriminou as suas mentiras. Lle dixeron que sospechaban que el auto fora robado e Claudia o acusou de querer estafalos.

Despois de iso, a xoven foise ao seu traballo como camarera no veciño bar Europa. Cando seu novio se quedou solo con Prado Riveiro, éste aprovechou una distracción de Gómez Rodríguez e lle dio varios martillazos en la cabeza. Enseguida, cuando quedou inconsciente, vinte puñaladas. Eran as 15.15 e o asesino se fue do departamento levándose as chaves da casa a dunha camioneta das suas víctimas. Despois enviu a sua pareja, Adriana Amoedo Carreira, para que vigilara a Claudia no seu traballo.

As dez da noite a chica volveu ao seu departamento, abriu a porta e se encontró con que estaba a escuras. O asesino se abalanzou sobre ela e a matou con feroz ensañamiento.
Ao día seguiente, a parella de criminales comprou unha cuchilla e unha serra. O sábado e domingo descuartizaron os dous cadáveres. Ubicaron no cochecito do bebé de seu fillo paquetes con restos desmembrados e outros en un bidón e unha valija. O luns salieron del edificio e pusieron los envoltorios en la camioneta de sus víctimas.

Casi paralelamente á celebración do xuizo polo doble crimen de Betanzos se aceleraban as investigacions pola aparición dunha maleta que contenía os restos mortais dun neno, nun monte de Menorca. A macabra aparición turbou aos habitantes do municipio coruñés de Noia, que se enteraron polos titulares da prensa de que o menor falecido era o fillo dunha veciña do pobo que se había mudado á isla pitiusa dous anos atrás. Ao parecer, a nai dicía a quen preguntaba polo pequeno que se encontraba en Galicia coa sua familia e viceversa, polo que nadie notou a ausencia do neno de 9 anos hata tempo despois.

Despois do interrogatorio ao que foi sometida polos axentes, a proxenitora do fallecido se derrumbou e recoñeceu que había ahogado ao neno porque se sentiu «agobiada». Os obxetos hallados dentro e alrededor da maleta onde estaban os restos esqueléticos (un cómic, lápices de colores e roupa), permitiron identificar o corpo.

Crimenes sen resolver en Galicia

Galicia acumula na última decada unha veintena de casos sin resolver.
Algúns destes casos han pasado a mans dos equipos especializados en homicidios de la Policía Nacional que, pese a que o tempo transcurrido xoga na súa contra, buscan rastros cada vez máis dificiles de localizar.

Este é o caso da xoven viguesa Déborah Fernández Cervera, de 22 años. Saliu a correr coa sua prima o 30 de abril de 2002 por Samil e ninguen volveu a vela. Dez días despois o seu cadáver desnudo apareceu nunha cuneta de O Rosal, sen signos aparentes de violencia. A autopsia apunta que mantivo relaciones sexuais. Se non a mataron e faleceu de forma natural, alguen a desnudou e trasladou seu cadáver.

En abril de 2004 o empresario Manuel Salgado Fernández, de 56 años, falecía de dous disparos nun garaxe da calle Rosalía de Castro de Vigo. Tenía unha separación tormentosa coa sua muller e varios pleitos judiciales que, ao parecer, lle daban a él a mayoría dos bens. Su ex muller –que contratou detectives para seguile–, e o novio de ésta foron detidos ao sospecharse que puideron encargar o crime, pero o xulgado os deixou en libertad por falta de probas.

                                    

O campeón de remo portugués José Manuel Martínez, de 30 años, foi asasinado o día de San Valentín. A madrugada do 14 de febreiro de 2004 conducía un coche, no que viaxaba con varios amigos, pola autopista de Tui a Porriño. Un disparo acabou con su vida. Unha discusión de tráfico ou unha pelea previa en Caminha pudo ser o móvil.

Un dos máis tráxicos asasinatos é o triple crimen de Burgos. A ourensana Julia dos Santos, su marido Salvador Barrio e o fillo pequeno de ambos, Álvaro, morían de forma brutal no seu domicilio burgalés en junio de 2004. O outro fillo da parexa, un menor de 16 años, librabase da masacre porque estaba na escola. Tres años despois, en 2007, era detido como posible autor da morte da sua familia. As probas non foron concluyentes e quedou en libertad.

Os nenos non son víctimas habituales de crímenes sen resolver e os últimos casos en Galicia tiveron lugar a principios dos años 90. Un asasinato e dous desapariciones misteriosas, que terminaron co hallazgo dos cadáveres no monte, texen a crónica negra infantil.

Marcela e Elisa

Marcela e Elisa coñecéronse a mediados da década de 1880 na Escola Normal da Coruña, onde a primeira estudaba e a segunda, que xa rematara maxisterio, traballaba en labores de administración ou servizos. Entre elas foise establecendo unha íntima amizade, que axiña se converteu en amor. Os pais de Marcela fixeron o posible para afastar a súa filla de Elisa, e mesmo a enviaron a Madrid por algún tempo, mais os seus esforzos resultaron inútiles.

En 1888 inician a súa andaina como mestras en diversas escolas dos concellos de Coristanco, Vimianzo e Dumbría, procurando que os seus destinos estivesen o máis próximos posible. Cando non exercía a profesión, Elisa vivía coa súa amiga, encargándose dos labores domésticos.

Na primavera de 1901 producíronse diversas disputas entre elas, o que xustifica que Elisa abandone Dumbría e anuncie que ten previsto embarcar con rumbo á Habana. Asemade, Marcela fai saber aos veciños o seu propósito de casar cun curmán de Elisa, chamado Mario, que chegaría proximamente a Galicia. O seu parecido —advirte— era enorme.

Xa na Coruña, Elisa transfórmase en Mario: corta o pelo, viste roupas de home, fuma e cultiva un modesto bigote. Para legalizar a nova identidade, diríxese á igrexa de san Xurxo e confésalle ao párroco, Víctor Cortiella, que era fillo de pai protestante e quería abrazar a fe católica. O párroco, preocupado como estaba pola difusión do protestantismo, acelera os trámites e aos poucos días bautízao. Deseguido, Mario arranxa os papeis para a voda, que se celebra o 8 de xuño de 1901.

Animadas polo éxito do seu proxecto, tiveron a ousadía de retornar a Dumbría como marido e muller. Alí descóbrese o engano. O crego do lugar cualifícaas de sacrílegas e ameaza con entregar a quen fixera de home á Garda Civil.

Mario vese obrigado a fuxir de Dumbría e volve á Coruña. Víctor Cortiella, ao se decatar do engano, cítao na reitoral. El insiste na historia inicial, mais ao comprobar que xa non funciona afirma que é hermafrodita, predominando nel o elemento masculino sobre o feminino. Cortiella non se conforma con esta declaración e faino recoñecer por un médico, que certifica a súa condición feminina.

O matrimonio, acurralado polas autoridades, ten que abandonar Galicia e diríxese ao Porto, onde vive tranquilo durante algún tempo. Pero o 16 de agosto as dúas mulleres son detidas pola policía, a petición da xustiza coruñesa, que decretara orde de procura e captura por matrimonio ilegal. As autoridades españolas pretendían facerse cargo delas decontado, mais as portuguesas negáronse a entregalas sen unha petición formal de extradición. Foron encarceradas e xulgadas polos delitos cometidos en Portugal, dos que resultaron absolvidas.

                                   

Con todo, o refuxio que ofrecía Portugal tiña data de caducidade, pois fora aceptada a solicitude de extradición. Así que tiveron que fuxir de novo, esta vez con destino a Bos Aires. Marcela ía acompañada da súa filla, nacida no Porto o 6 de xaneiro de 1902.

En Bos Aires traballaron no servizo doméstico, o mesmo que outras moitas compatriotas. Pero como este tipo de ocupación non lles permitía vivir xuntas, en 1904 Elisa decidiu casar cun dinamarqués entrado en anos, posiblemente coa esperanza de que non lle restasen moitos anos de vida e de adquirir así os recursos económicos que lle permitisen retomar a convivencia con Marcela e a súa filla. O marido, ao saber que casara cunha das protagonistas do matrimonio sen home, denúnciaa, alegando, entre outros motivos, que se negaba a consumar o matrimonio. O xuíz, unha vez comprobado por tres médicos que Elisa era muller, decidiu sobreser o caso. A partir de entón, cando o poder deixa de se ocupar delas, pérdeselles a pista.

María Vázquez Suárez

                                                    

Maruja, como lle chamaba a súa familia, natural de Vilaescura, foi mestra na Pobra do Caramiñal e en Miño dende 1918 ata 1936, ano en que foi asasinada.

María Vázquez Suárez naceu en Santiago en 1895, filla de Joaquín Vázquez (de Vilaescura) e Andrea Suárez. O título de mestra superior acádao en 1913 e en 1918 é nomeada para a escola de nenas da Pobra do Caraminal.  En decembro de 1929 consigue a praza de mestra na escola nº 2 de Miño.

Dende o inicio da súa andaina profesional, interesouse pola formación pedagóxica, recibindo cursos de perfeccionamento na Coruña, e simpatizou co movemento de renovación pedagóxica que se estaba a impulsar pola República.

En Miño é lembrada pola súa actividade solidaria a prol das persoas máis desfavorecidas.

María militou no PSOE, participando en mitins e diversos actos, e foi fundadora da agrupación socialista de Miño en 1933. Estaba, tamén, afiliada a UGT dende 1933 e era socia de agrupacións feministas.

En 1933 María impartiu unha conferencia no local coruñés da Liga Internacional de Mulleres Ibéricas e Hispano-Americanas.

Contan que foi animada á “vida pública” polo seu pai, Joaquín Vázquez Fernández, militar retirado ascendido a capitán polos seus servizos na guerra de Cuba, que vira na súa filla unha grande oradora e defensora da liberdade.

No momento do golpe militar, María atopábase na Coruña, onde foi detida a inicios de agosto e trasladada ao cárcere de Pontedeume. Alí parece que sufríu tortura e ao seu pai nunca lle deixaron pasar a entregarlle roupa ou comida.

O 14 de agosto foi destituída como mestra.

Na madrugada do 19 de agosto, sacaron a María do cárcere, xunto con outros presos, e foi asasinada nunha praia de Miño. A súa morte non foi rexistrada ata decembro.

Foi acusada entre outras cousas de postular a escola laica e o amor libre, así como de enterrar á súa nai sen rito católico (cando Andrea morreu en 1934, realizáronlle un enterro civil). Ademais, foi tachada de “elemento peligrosísimo”.

Tras a súa morte, Joaquín foi obrigado a abandonar Miño.

                               

Dende o asasinato de Maruja, o pai, xa con máis de sesenta anos, caeu nunha depresión que o mantivo afastado da sociedade ata a súa morte, salvo polas esporádicas visitas a outros represaliados da comarca, acudindo todas as tardes a un pequeno agocho que acondicionou en Vilaescura, cerca de Penabión, e que é coñecido como a “casiña do capitán”.